‘Das schweigende Klassezimmer’: pleidooi voor politiek engagement

Op het eerste gezicht is de Duitse film Das schweigende Klassezimmer een keurige historische film over een studentenprotest in 1956 in het door de Sovjet-Unie bezette oostelijke deel van Berlijn. Maar regisseur Lars Kraume heeft een duidelijke reden waarom hij juist nu deze film wil maken: de jeugd van nu aanzetten tot politiek bewustzijn, zo zei hij in een interview met Variety. “Als je geen eigen mening hebt waar je voor kunt opkomen, dan heb je eigenlijk helemaal niets. Toen niet, en nu niet.”

Kraume heeft een fascinatie voor het Duitsland van de jaren ‘50. Zijn vorige film, Der Staat gegen Fritz Bauer, speelt zich af in 1957, een jaar na Das schweigende Klassezimmer. De periode tussen het einde van de Tweede Wereldoorlog en de bouw van de Berlijnse muur begin jaren ’60 is volgens de filmmaker wat ondergesneeuwd bij het grote publiek. Ten onrechte, zo vindt de filmmaker. Niet alleen omdat het een tijdperk was waar de fundamenten voor het huidige Duitsland werden gelegd, maar vooral ook omdat het een ideaal decor is om een aantal waargebeurde verhalen te vertellen over eenlingen die het moesten opnemen tegen een leugenachtig autoritaire staat.

Want dat is wat de twee films gemeen hebben. Der Staat gegen Fritz Bauer gaat over een procureur-generaal die nazi-kopstukken, die na de oorlog gevlucht waren, wilde aanklagen. Daarbij werd hij tegengewerkt door het machtige politieke establishment. In Das schweigende Klassezimmer is het een groep scholieren uit het door de Sovjet-Unie bezette Oost-Berlijn die het aandurft om zich te verzetten tegen de leugens en intimidatie van de communistische machthebbers.

Das schweigende Klassezimmer speelt zich dus af in 1956, toen het nog redelijk makkelijk was om van Oost- naar West-Berlijn te reizen – en weer terug. Afgezien van de enkeling die er door de grenspolitie bij een checkpoint of in de metro uit werd gepikt, konden de meeste Oost-Berlijners met eigen ogen zien hoe groot de kloof werd tussen het vrije westen en het totalitaire oosten. Ook als je wilde weten wat er in de wereld gebeurde, was je als Oost-Berlijner aangewezen op de bioscoopjournaals in West-Berlijnse bioscopen. De media in het oosten verspreidden op last van de Sovjetleiders slechts propaganda, wat we tegenwoordig ‘fake news’ zouden noemen.

Daar prikt een groep scholieren doorheen, die tijdens een bioscooptrip in het westen verbijsterd zien ze hoe een vreedzaam massaprotest in Hongarije door de communistische machthebbers met geweld de kop werd ingedrukt. De daad die ze willen stellen, klinkt onschuldig: als hele klas één minuut stil zijn. Maar dit kleine protest werkt als een rode lap op de communistische stier: elk verzet, hoe klein dan ook, hoort in de kiem gesmoord te worden. Zeker als de klas zich solidair toont en weigert te zeggen wie de aanstichter was.

Vanaf dat moment wordt pas echt voelbaar wat repressie met iemand kan doen. Kraume laat het verzet dat de scholieren plegen niet als een romantische daad zien. Integendeel, de ongelooflijke druk die vanuit de staat op de scholieren wordt gezet om een zondebok aan te wijzen, doet je als kijker soms happen naar adem. We zijn nu zo gewend om alles wat we denken en vinden er vaak klakkeloos uit te gooien, dat het haast niet voor te stellen is, om dat niet te kunnen doen.

Je zou de film met haakjes als nepnieuws en autoritaire regimes kunnen verbinden met het heden. Maar voor Kraume ligt de link met nu op een ander vlak: het stimuleren van engagement“Op een bepaald moment in je jeugd moet je politiek bewust worden”, zo zei hij in een interview op het Filmfestival in Berlijn vorig jaar. “Je hebt geen keus, toen niet en nu niet.”

Ondanks deze uitgesproken insteek van de filmmaker voelt de film nergens als een politiek pamflet. Integendeel, Das schweigende Klassezimmer is vooral een film over de broosheid van het individu. En het gemak waarmee deze, ook in een democratische rechtstaat als Nederland, soms volledig door een gebureaucratiseerde overheid onder de voet gelopen wordt.

Hier het originele artikel: https://www.hpdetijd.nl/2019-01-17/das-schweigende-klassezimmer/