Lijstjes blijven de natte droom van elke filmliefhebber. Of elke nerd in het algemeen. Des te leuker is het als je wordt gevraagd een lijst deels samen te stellen of aan te vullen. In dit geval beste actrices. Ik kon uiteraard met een obligate Amerikaanse of Franse actrice aankomen, maar leuker was het om één van de eerste Nederlandse filmdiva’s te nemen, voordat ze totaal de vergetelheid inglijdt. Deze lijst is kortom een ode aan Annie Bos, ster van de Hollandse stille film.
Als filmcriticus ben je vaak bezig met lijstjes of cijfers geven. En ja, het is leuk om aan het eind van het jaar de balans op te maken, de beste films van een regisseur te rangschikken of de meest opvallende hoogstandjes in een bepaald genre van een cijfer te voorzien. Maar het heeft ook iets geforceerds. Het is vaak appels met peren vergelijken. Hoe moet je Rogue One nu met een Frans melodrama vergelijken? Hoe verhoudt zich een aangrijpende documentaire tot een Hollywoodkomedie? Of nog lastiger: wat zijn de beste acteurs of actrices? Niet van dit moment, maar van de hele filmgeschiedenis?
Deze haast onmogelijke opdracht werd door filmblog De Filmkijker uitgezet in de vorm van een estafette-race. Iedere filmsite mag – als het het stokje krijgt van een andere site – uit een top 10 één actrice vervangen door een andere actrice die een plek in deze filmcanon verdient. Bij deze uitdaging gaat het – ondanks alle aangevoerde bezwaren – toch kriebelen. Want natuurlijk heeft iedereen zijn of haar favoriete actrices. Daarom neem ik graag het estafettestokje over van oud-NRC filmcriticus én levende filmencyclopedie Hans Beerekamp om voor Cine mijn bijdrage aan deze ‘race’ te leveren.
Wat me opviel bij het bekijken van de estafette-race is hoe Amerikaans gekleurd de lijst is. Niet helemaal vreemd, gezien de Hollywood-dominantie, maar toch voelt het onevenwichtig. Ook buiten Los Angeles en New York, ja ook buiten het Engelstalige gebied, zijn er geweldige actrices aan het werk. Denk aan Franse diva’s als Catherine Deneuve en Juliette Binoche, de Italiaanse Sophia Loren, de Chinese Gong Li of de Zweedse iconen Ingrid Bergman en Greta Garbo. Ook zij verdienen een plek op het erepodium.
Maar goed, het spel is dat er één naam vervangen mag worden. Welke naam eruit moest, was niet ingewikkeld. Diane Keaton is een heerlijke actrice om naar te kijken, maar is toch net wat te licht voor een lijst die de hele filmgeschiedenis moet omvatten. Keaton out.
Welke naam erin? De lijst is oneindig. Want naast de bovengenoemde internationale namen ontbreken ook Amerikaanse grootheden als Meryl Streep en Katharine Hepburn. Maar ook de Nederlandse filmgeschiedenis kent een aantal geweldige actrices die zeker een plek verdienen. Monique van de Ven bijvoorbeeld, die met Turks Fruit internationaal doorbrak en daarna in tientallen films te zien was, waaronder Keetje Tippel, Amsterdamned en Lang Leve de Koningin. Of Renée Soutendijk, die in de jaren tachtig in bijna elke grote film te zien was (Spetters, Het meisje met het rode haar, Op hoop van zegen). Maar ook meer recente namen als Monic Hendricks (Nynke, De Poolse bruid), Thekla Reuten, Carice van Houten of Rifka Lodeizen zijn inmiddels rijp voor een vermelding.
Toch maak ik voor mijn inbreng een duik in het verleden. Ik kies namelijk voor Annie Bos, de eerste filmdiva die ons land ooit kende. In 1920 werd ze “Hollands beroemdste filmactrice genoemd”, maar bijna niemand kent haar naam nu nog. Mijn vermelding is daarmee ook een vorm van ere-herstel.
De top 10 met mijn nieuwe nummer vier:
1 – Cate Blanchett
Met haar rol in Todd Haynes’ Carol heeft Blanchett haar plek in de lijst dubbel en dwars verdiend. Maar ook haar rollen in Blue Jasmine, I’m Not There en The Aviator zijn stuk voor stuk indrukwekkende voorbeelden hoe je emoties effectief en overtuigend op het witte doek kan neerzetten.
2 – Audrey Hepburn
De openingsscène van Breakfast at Tiffany’s is door het haast achteloos acteren van Hepburn één van de meest melancholische in de filmgeschiedenis. Maar deze actrice met een Hollandse moeder (ze sprak daarom ook een paar woorden Nederlands) pakt me ook nog altijd in met haar rollen in William Wylers Roman Holiday en George Cukors My Fair Lady.
3 – Isabelle Huppert
Met haar rol in Paul Verhoevens Elle kent ineens heel Nederland deze Franse actrice. Maar haar acteercarrière begint al in de jaren zeventig, waarna ze in tientallen films te zien is, vaak als vrouw waar een aura van macht en spanning omheen hangt. Haar voor mij mooiste rollen speelde ze in films van Michael Haneke: La pianiste, Amour en Le temps du Loup. Ze is nog lang niet uitgeacteerd: volgens IMDb staan er voor 2017 zes films met haar op de rol.
4 – ANNIE BOS
Verreweg de oudste naam in deze lijst, en dat is met een reden. We vergeten soms dat cinema ook nog een periode heeft gekend waar actrices het niet van hun stem maar slechts van hun mimiek moesten hebben. Sterker: sommige actrices bleken bij de opkomst van de geluidsfilm zo’n waardeloze stem te hebben, dat hun carrière snel over was. Dit gold niet voor Annie Bos. Haar ondergang had andere, niet minder tragische redenen.
Annie Bos begon haar leven in de film in 1912 bij de bekende regisseur Maurits Binger. Hij had net Filmfabriek Hollandia opgericht en zocht een actrice die het gezicht voor de nieuwe filmstudio kon zijn. Al snel groeide Bos uit tot één van de populairste actrices in ons land, in een tijd dat film een spannend en nieuw medium was. Ze kreeg grote faam door haar stuntwerk in Het geheim van Delft uit 1917 waar ze zonder trucage zichzelf vastklampend aan een molenwiek liet ronddraaien. Beroemd werd ze met haar rol in Een Carmen uit het Noorden (1919). Het bracht haar zelfs in Amerika, om daar echter een paar jaar later gedesillusioneerd uit terug te keren. In 1975 stierf Annie Bos, door bijna iedereen vergeten. Maar ze stond aan de wieg van het acteren in de Nederlandse cinema. Daarom mag ze in deze lijst niet ontbreken.
5 – Julianne Moore
Ik kan eindeloos kijken naar de scène uit Paul Thomas Andersons briljante Magnolia waarin Julianne Moore al haar zonden opbiecht aan de advocaat van de man die ze jarenlang bedrogen heeft. Maar de kracht van Moore is dat ze haar talent zowel in grote Hollywoodproducties als The Hunger Games als in kleine meer artistieke films van Todd Haynes of Robert Altman kwijt kan.
6 – Natalie Portman
Het feit dat ik Jackie al zag, waarin Portman op weergaloze wijze First Lady Jackie Kennedy neerzet, maakt de keuze voor haar wat sterker. Toch heb ik het idee dat haar acteren pas de laatste jaren echt vleugels krijgt. Ook zijn haar filmkeuzes niet altijd even sterk. Genoeg potentie dus, maar ik zou er niet rouwig om zijn als iemand anders met meer credits haar plaats in de lijst inneemt.
7 – Maggie Smith
Er zijn betere actrices op leeftijd in Engeland te vinden. Judi Dench steekt wat mij betreft ver boven Smith uit. Maar Smiths carrière is indrukwekkend en er zitten pareltjes bij, waaronder haar rollen in A Room with a View van Merchant & Ivory, Gosford Park van Altman en The Best Marigold Hotel, waar ze mocht schitteren naast Dame Judi Dench.
8 – Tilda Swinton
Nog een actrice die absoluut niet kan ontbreken in de lijst. Ze maakte in 1992 voor het eerst grote indruk op me in Sally Potters Orlando. Ook was ze lang de muze van het Britse enfant terrible Derek Jarman (Edward II, Blue). Haar androgyne verschijning maakt haar ongrijpbaar op het witte doek. Een kracht die maar weinig actrices zo naar hun hand weten te zetten. Andere sterke films van Swinton zijn het Italiaanse Io sono l’amore, Wes Andersons Moonrise Kingdom en Snowpiercer. In deze twee laatste films was ze bedolven onder make-up en valse tanden, maar de Swinton-kracht was niet minder voelbaar.
9 – Kate Winslet
De film Titanic kan ik haast niet meer aanzien, maar Winslet was er in één klap een superster mee. Nee, geef mij maar de Kate uit het heerlijke Heavenly Creatures van Peter Jackson, Kate uit het verwarrende Eternal Sunshine of the Spotless Mind of de Kate uit het vileine Carnage van Polanski. In het beklemmende Revolutionary Road van Sam Mendes speelde ze opnieuw met DiCaprio, maar het contrast met de bootfilm kon niet groter zijn. De spanning tussen de twee zorgde in elk geval voor imposanter acteervuurwerk dan de voorplechtscène onder de zoete klanken van Céline Dion.
10 – Marilyn Monroe
De keuze van mijn estafette-voorganger Hans Beerekamp laat ik staan. En waarom ook niet? Het archetype van het domme blondje heeft ze beroemd gemaakt, maar haar kwaliteiten als actrice zijn door velen vergeten. Terwijl haar rol in Some Like It Hot minstens zo belangrijk is als die van Jack Lemmon. Maar kijk ook van haar The Misfits, The Seven Year Itch, How to Marry a Millionaire of All About Eve.
Verschenen in Cine: http://cine.nl/tien-beste-actrices-estafette-race/