Een regisseur die eigenlijk niet wil dat zijn film als festivalopening wordt gebruikt, het Gouden Kalveren Gala dat voor tv wordt gereduceerd tot een babbeluurtje met een oubakken talkshowhost en een directeurschap waar iedereen voor bedankt. Zie hier het Nederlands Film Festival in een notendop. Het Utrechtse festival in crisis opent vanavond (woensdag, red.) de zevenendertigste editie. Is er nog toekomst voor het festival dat de Nederlandse cinema zou moeten vieren en stimuleren?
Alle hoop is dit jaar gevestigd op Tulipani: liefde, eer en een fiets, de NFF-openingsfilm van regisseur Mike van Diem. Het is een nostalgisch en simpel aandoend sprookje. Tulipani gaat over een Nederlandse boer (Gijs Naber) die na de Watersnoodramp van 1953 met wat tulpenbollen op een fiets naar Italië rijdt om daar in een klein dorp de wat excentrieke buitenlander uit te hangen. In 1998 hield Van Diem met zijn sterke boekfilm Karakter voor het laatst Hollands filmglorie hoog door een Oscar te winnen. Nu moet hij met hulp van honderden tulpen de Nederlandse film uit het Utrechtse moeras trekken. Het is ook niet eens de wereldpremière van de film. Die was op het veel prestigieuzere Toronto filmfestival, een paar weken geleden.
De totstandkoming van Tulipani is misschien wel exemplarisch voor het Nederland Film Festival: chaotisch en met een onsamenhangend resultaat. De Nederlands-Italiaanse-Canadese coproductie zou eerst door Marleen Gorris (bekend van het Oscarwinnende Antonia) worden geregisseerd. Na twee dagen filmen haakte ze echter al af vanwege een burn-out. Dan willen we een andere Oscarwinnende Nederlandse regisseur, zo zouden de financiers van de film hebben gezegd.
Compromisfilm
Dat werd dus bijna automatisch Mike van Diem. Hij herschreef het scenario en maakte er een web van familielijnen en verschillende generaties van, gecombineerd met een kluchtige toon. Juist deze combinatie maakt Tulipani tot een onvervalste compromisfilm, iets wat vroeger ‘europudding’ werd genoemd, naar de inspiratieloze Europese co-productiefilms. De talloze lijntjes raken verstrikt in elkaar. Het maakt je als kijker op een gegeven moment niet meer uit hoe ze bij elkaar komen. En door het kluchtige karakter sneeuwt het beetje drama dat Tulipani heeft volstrekt onder.
Mike van Diem heeft lang getwijfeld of hij wel wilde dat Tulipani het Nederlands Film Festival zou openen, vanwege het beroerde karakter van de laatste drie openingsfilms. Ironisch genoeg past zijn nieuwe film naadloos in het dubieuze rijtje De Held, Bloedlink en Hoe duur was de suiker. Hierdoor wordt helaas een Utrechtse traditie voortgezet. En dat terwijl het Nederlands Film Festival dit jaar eigenlijk reden tot feest zou moeten hebben.
‘Je weet niet wat je ziet’
Eindelijk heeft het festival met de gloednieuwe Kinepolis megabioscoop naast de Jaarbeurs een volwaardig festivalhart. En de voormalig festivaldirecteur Willemien van Aalst heeft vlak voor haar vertrek nog de vierjaarlijkse rijkssubsidie veiliggesteld, al was het wel een derde lager dan het gevraagde bedrag. Maar daarmee is het goede nieuws wel zo’n beetje klaar.
In de wandelgangen gaan hardnekkige geruchten dat de ene na de andere potentiële kandidaat om Van Aalst als NFF-baas op te volgen bedankt voor de eer. Wie ook bedankte, was de VPRO. Dat droeg na jaren het Gouden Kalveren Gala te hebben uitgezonden dit jaar het stokje over aan AVROTROS. Het Gala zelf zenden ze echter niet uit. Wel komt de omroep met een talkshow met Ivo Niehe die met wat bekende acteurs en actrices een uurtje zendtijd vult. De slogan van het NFF dit jaar — ‘Je weet niet wat je ziet’ — is wel heel makkelijk te gebruiken als ironisch commentaar op het festival.
Kansen
Het zou jammer zijn op basis hiervan het festival compleet af te schrijven. Het programma-onderdeel Forum van de Regisseurs doet een goede poging eigenzinnig werk van echte filmauteurs te laten zien, met films als Quality Time en Broers. Geen nieuw werk, het merendeel heeft al een bioscooprelease achter de rug. Op het NFF zijn een paar mooie premières te vinden (Broeders van Hanro Smitsman, Defending Brother 2 van Jorien van Nes). Je moet er echter goed voor zoeken in het programma dat vooral bestaat uit het plichtmatig opnieuw laten zien van de jaaroogst aan Nederlandse film.
Er liggen namelijk wel degelijk kansen voor het Nederlands Film Festival. Trek de Gouden Kalveren los van het festival en geef het een eigen gala aan het begin van het jaar. Zeker nu het recent ingevoerde Academy systeem — waarbij net als bij de Oscars vakgenoten bepalen wie er wint — goed werkt. Het heeft dit jaar in elk geval voor sterke nominaties gezorgd (Brimstone, Tonio, Quality Time, De kinderen van Juf Kiet). Laat het NFF weer een spannende plek worden voor talent en experiment en stel prijzen in voor festivalpremières. Nu nog iemand vinden die hiermee aan de slag wil gaan.
Het Nederlands Film Festival vindt plaats van 20 t/m 29 september in Utrecht.
Verschenen in HP/De Tijd: https://www.hpdetijd.nl/2017-09-20/nederlands-film-festival-crisis/