Het grote Film ABC van 2017

Terugblikkend was 2017 een divers jaar voor film. Van #metoo tot foodbeleving en van Oscardrama’s tot Tulpenellende: het schoot alle kanten op. Naast de traditionele lijstjes en jaaroverzichten die ons deze tijd om de oren vliegen. besloot onze filmman Nico van den Berg het anders aan te pakken. Hij zette het filmjaar in een ABC en een kleine disclaimer vooraf: de naam Weinstein gaat u niet lezen.

 A – Aftrekken

In het jaar van #metoo viel naast de beroemde Hollywoodtycoon ook de Nederlandse castingkoning Job Gosschalk van zijn troon. Tijdens een stevig potje acteren moesten jonge mannelijke spelers er flink aan trekken. Aan hun geslachtsdeel wel te verstaan. Sinds het mea culpa van Gosschalk hebben we niets meer vernomen van deze geile filmscout die nu een ander beroep moet kiezen om aan zijn trekken te komen.

B – Buurman

Dick Maas’ laatste film Prooi mag dan met 30.000 bezoekers een volledige flop zijn geworden, zijn dit jaar in eigen beheer uitgekomen boek Buurman, wat doet u nu? leest als een vette B-film en staat vol met sappige quotes van de ‘angry old man’. “De Nederlandse cultuur zal me worst zijn” en “Ladies Nights zijn een succes omdat vrouwen elk excuus aangrijpen om niet thuis te hoeven zijn” zijn zo wat sympathieke uitspraken van deze empatische regisseur die vast nog wat flops op zijn naam zal schrijven.

C – China

De Chinese honger naar film kent haast geen grenzen. Dit jaar passeerde het land de grens van 40.000 bioscoopzalen, waarmee het Amerika van de troon heeft gestoten. Per dag komen er gemiddeld 27 schermen bij. Die moeten natuurlijk worden gevuld. En dat gebeurt steeds vaker met Chinese films. Dit jaar brak de nationalistische oorlogsfilm Wolf Warriors II alle box office records. Al hielp het wel dat er die periode geen buitenlandse films uitgebracht mochten worden. En dat er op grote schaal wordt gefraudeerd met bezoekcijfers helpt ook natuurlijk.

D – Diversiteit

Zie: Krachtwijven, Queercinema, Xenofobie, Zwartmaken

E – Evenementenvirus

Iets is pas een succes, als het een festival of evenement wordt genoemd. Dat is de trend die niet alleen bij muziek, maar zeker ook bij film steeds belangrijker wordt. Ook dit jaar werden er weer heel veel filmfestivals georganiseerd, variërend van grote (IFFR, IDFA) tot kleintjes als het Queer and Migrant Filmfestival. Elk thema of genre heeft wel een filmfestival, elke minderheid of subgroep wel een filmevenement vol bevlogen bezoekers. Alleen al in Nederland waren er dit jaar een paar honderd filmfestivals. Nog even en we moeten een benefiet organiseren voor de reguliere filmvertoning.

F – Foodbeleving

Pathé zei het echt, laatst bij een filmdebat in Amsterdam: “We zitten niet in de film- of bioscoopbusiness, maar in de ‘geef mensen een leuke avond’ business”. Wat in de praktijk betekent dat je het niet over films hebt, maar des te meer over de talloze nieuwe soorten popcorn en hotdogs in de recent geopende foodfoyer in de Rotterdamse multiplex De Kuip. Ook worden filmzalen voorzien van 4DX: bewegende stoelen en regen in je gezicht. Of de films er ook beter van worden, doet er niet toe.

G – Groeicontinent

Als we aan een opkomende bioscoopmarkt denken, dan is China een logische gedachte (zie: China). Maar in Afrika is pas echt een filmrevolutie gaande. Zo heeft Nigeria ’s werelds op één na grootste filmindustrie (Nollywood) en verdubbelt de box office dit jaar ten opzichte van vorig jaar. Kenia heeft maar liefst twee IMAX-zalen, evenveel als in Duitsland of welk Scandinavisch land dan ook. En het Franse Canal Plus wil binnen een paar jaar honderd bioscopen in Afrika uit de grond stampen. Filmpje pakken? Even naar Afrika!

H – Heksenjacht

Distributeur Dutch Filmworks heeft vaak gedreigd om downloaders de oorlog te verklaren. Maar nu gaan ze, op de valreep van 2017, echt los met het achtervolgen van downloaders van de film The Hitman’s Bodyguard. Een Duits bedrijf verzamelt een flinke bak gegevens van mensen – dat kunnen ze blijkbaar nog even gründlich als vroeger. Maar DFW kan zo alleen achter IP-adressen komen. En providers als Ziggo en XS4ALL hebben hun hakken al in het zand gezet als het gaat om het geven van de namen en adressen van de downloaders. Voorlopig blijft de brandstapel nog zonder vuur.

I – Ivo Niehe

Eindelijk keken er weer eens wat mensen naar de tv-uitzending van het Gouden Kalveren Gala. Of beter gezegd: het Gala zelf was niet eens meer te zien, alleen een speciale editie van — oh ironie — de TV Show waar de vriend van de sterren enkel beroemde acteurs en actrices aan zijn vedettentafel duldde. Ineens keken er geen 200.000, maar meer dan 800.000 mensen. Als we volgend jaar de Toppers vragen om het Gala in 10 minuten belachelijk te maken, dan spuiten de kijkcijfers vast nog meer omhoog.

J – Jongrebels

De Nederlandse film was in 2017 wederom sterk in de jeugdfilm. Waar de volwassenen meestal gortdroog drama (Verdwijnen) of plat vermaak (Gek van Geluk) voorgeschoteld kregen, zat het echte filmplezier vooral bij films als Dikkertje Dap en Toen mijn vader een struik was. Of bij een jong filmtalent als Bram Schouw die met zijn debuutfilm Broers liet zien dat er echt nog wel toekomst en rebellie zit in de Nederlandse cinema.

K – Krachtwijven

De mannen stelden het afgelopen jaar vaak teleur. Macho actiehelden als Thor konden nog geen deuk in een pakje boter slaan en komische acteurs waren vaak totaal niet grappig. Nee, dan de vrouwen! Wonderwoman is de meest succesvolle blockbuster ooit door een vrouw geregisseerd, en ook films als Jackie en 20th Century Women laten goed de vitaliteit van sterke vrouwen zien. Al helemaal na de #metoo-affaire wordt het eindelijk tijd dat vrouwen Hollywood gaan overnemen.

L – Lefgozers

Waar in het verleden onze hoofdstad alle aandacht naar zich toetrok op bioscoopgebied, wisten twee Amsterdamse lefgozers daar een jaar geleden verandering in te brengen. Met groot succes, want KINO heeft er dit jaar niet alleen voor gezorgd dat het totale bioscoopbezoek in Rotterdam sterk is gegroeid, maar de grote filmliefde blijkt vooral uit de speciale programmering met veel klassiekers of speciale vertoningen. Het zorgt voor uitverkochte zalen. En voor verandering bij concurrent LantarenVenster, waar een jonge nieuwe directeur het filmhuis een stuk minder belegen wil maken.

M – #metoo

Zie: Aftrekken, Krachtwijven, Uitgerangeerd

N – Netflixen

Zelden is een bedrijfsnaam zo snel een werkwoord geworden als Netflix(en). Met of zonder het achtervoegsel ‘en chill’. Dit jaar was cruciaal voor de streamingdienst die ooit begon met het rondsturen van dvd’s. Het aantal abonnees brak in 2017 door de 100 miljoen-grens heen, met een jaaromzet van 3 miljard dollar. In totaal werd er 140 miljoen uur gebingewatched. Het nieuws dat Disney zijn films van Netflix zou afhalen, zorgde wereldwijd voor veel bezorgde ouders (Frozen!), maar de tactiek van de streamingdienst om zich vooral op eigen producties te richten, blijkt te werken. Zowel voor eigen films als series werd Netflix beloond met bakken aan prijzen en nominaties. Zelfs het afgekraakte Will Smith vehikel Bright is een Netflix-hit.

O – Oscarramp

Je zou het bijna vergeten, maar begin dit jaar kreeg de slaapverwekkende Oscarnacht een ontknoping die iedereen ineens klaarwakker schudde: het licht dementerende Bonnie & Clyde acteursduo Warren Beatty en Faye Dunaway liet eerst La La Land winnen om vervolgens erachter te komen dat een publiciteitsgeile medewerker van PwC de kaartjes had verwisseld. Een treffend symbool voor Hollywood: zo vol van zichzelf dat het oprechte Moonlight in de chaos die volgde volstrekt ondersneeuwde door het zichzelf ophemelende witte Oscar-establishment.

P – PICL

Wat? Ja, blijkbaar was de naam ‘Filmthuis’ niet duidelijk genoeg. Terwijl het toch gaat om een filmdienst waar je tegen betaling gemakkelijk thuis goede arthousefilms kunt bekijken. Maar een hip marketing- en reclamebureau dacht er anders over en verzon dit jaar de onuitspreekbare en onbegrijpelijke naam PICL. Al is de campagne niet heel succesvol: ‘even een avondje piclen’ is nog geen gevleugelde uitdrukking geworden.

Q – Queer cinema

De LGBT’s rukken op in de bioscoop. Niet alleen als publiek – denk aan het succes van de Roze Filmdagen of de maandelijkse Gay Night in Pathé – maar ook op het witte doek. Zo zagen we dit jaar de donkere jongens in Moonlight (“Jongens, jullie hebben toch een Oscar gewonnen!”) en een lesbische liefde in Thelma. De dagen van stereotyperingen lijken langzaam te zijn geteld. En dan komt er in 2018 nog heel veel moois aan, waaronder Gods Own Country, over de heimelijke liefde tussen een Britse boerenzoon en een Roemeense boerenknecht. Misschien kan Gosschalk een carrière als boer beginnen.

R – Relibioscoop

Donald Trump wordt president van de VS en bioscopen openen in het meest streng-Islamitische land ter wereld, Saoedi-Arabië. Een zin die ruim een jaar nog krankzinnig zou klinken, maar die dit jaar allebei gebeurden. Het besluit om na 35 jaar weer bioscopen toe te staan in het olierijke koninkrijk komt na de aankondiging dat vrouwen zelf auto mogen rijden. De hoogste geestelijke van het land waarschuwde voor een wegglijdende moraal, maar de koning ziet dollartekens: Amerikaanse bioscoopketens willen er maar al te graag megabioscopen uit de woestijngrond stampen. Al zullen ze wel een doek of muurtje in het midden van elke zaal moeten neerzetten. Mannen en vrouwen moeten immers gescheiden blijven. En reken op een gretige schaar van de censuur om onzedelijke scènes weg te knippen. Amerikaans geld: ja, de Trump-moraal: nee.

S – Sterrenpretpark

Dat Disney de vier miljard dollar die het in 2012 voor Star Wars betaalde, wil terugverdienen, is logisch. En na het megasucces van Star Wars: The Force Awakens (2015) kon het uitmelken pas echt beginnen. Niet alleen is net deel 8 uit de Star Wars Saga uitgekomen (The Last Jedi), ook worden er spin-offs als Rogue One en Han Solo uitgebracht. En natuurlijk komt er een enorm Star Wars pretpark, waar deze maand de eerste beelden van uitkwamen. Star Wars is definitief veilig familievermaak geworden. Maar misschien was het dat altijd al.

T – Tulpenellende

Het Nederlands Film Festival is inmiddels het lelijkste eendje onder de filmfestivals. Waar het IDFA en het IFFR alle aandacht naar zich toe trekken en steeds ‘hotter’ worden bij een jong publiek, is er niemand te porren om de nieuwe baas van het festival te worden. Een interimmer doet nu tijdelijk de klus tot begin volgend jaar. En dan heeft het NFF ook nog de pech elk jaar traditiegetrouw een beroerde openingsfilm te selecteren, omdat de echt goede nieuwe Nederlandse producties wel uitkijken het NFF als visitekaartje te gebruiken. Dit jaar was het slachtoffer Tulipani, over een boer die met een kistje tulpenbollen naar Italië fietst, om daar een scheten latende crimineel tegen te komen. Wat knulligheid betreft is het een film die eerder uit een Bassie en Adriaan aflevering uit de jaren ‘80 lijkt te zijn gerold. Is dit het voorland van de Nederlandse cinema? Allememachies!

U – Uitgerangeerd

Naast alle nieuwe talenten die het witte doek dit jaar bestormden, zijn er ook genoeg acteurs of regisseurs die het beste de eer aan zichzelf kunnen houden. Dat Woody Allen al jaren over de datum is, bewijst zijn nieuwste nostalgische draak Wonder Wheel. Johnny Depp laat in de vijfde Pirates of the Caribbean-film zien dat zijn acteerkunst tot het nulpunt is gezakt. En in Nederland zou met het vervroegd pensioen van Johan Nijenhuis het niveau van de gemiddelde Nederlandse film meteen een paar punten stijgen. Zijn nieuwste film Gek van Geluk trekt minder bezoekers dan zijn eerdere werk. En over #metoo durfde Nijenhuis ook al niets te zeggen.

V – Videotheek

Het aantal videotheken en filmspeciaalzaken neemt zo snel af, dat ze bijna als cultureel erfgoed bewaard moeten worden. Maar dvd’s en videobanden zijn ineens ‘hip & happening’, net als LP’s of een Nokia-telefoon met Snake. De alternatieve Amerikaanse bioscoopketen Alamo Drafthouse begint binnenkort met een videotheek 2.0. En de videospeciaalzaak The Silver Screen is als winkel verdwenen, maar als pop-up shop heeft het een doorstart gekregen. Misschien dat de opgeklopte jaren ‘80 nostalgie (denk aan Stranger Things van Netflix) toch nog iets goeds kan brengen.

W – Weggesneden

Kevin Spacey bekende niet alleen dat hij zich aan jongemannen vergreep, ook vermengde hij dit meteen met zijn coming out, wat hem door de LGBT-gemeenschap erg kwalijk werd genomen. Net als regisseur Ridley Scott trouwens, die de grijpgrage acteur het liefst een kopje kleiner maakt. “Het liefst zou ik hem vermoorden,” aldus Scott en sneed Spacey meteen uit zijn nieuwe film All The Money in the World. En verving hem door Christopher Plummer, de kapitein uit de Sound of Music, die bij de opnames ervan maar al te graag aan Julie Andrews wilde zitten. Terwijl ze allebei al getrouwd waren. Tot zover de moraal van Plummer en Scott.

X – Xenofobie

Vlak voordat de excentrieke filmproducent Matthijs van Heijningen zichzelf en zijn Cubaanse sigaar met pensioen stuurt, werd in een interview met het Algemeen Dagblad duidelijk dat er een benepen en racistisch mannetje in hem schuilt. “Films maken is in Nederland een behoorlijk verloren zaak aan het worden. Vroeger kwamen de meeste filmprojecten veel sneller tot stand,” zei hij. “Tegenwoordig moet er per se een bruine of zwarte man of vrouw in de film zitten om van de overheid financiële steun te krijgen.” Waarop Julius Ponten, een jonge filmproducent van succesvolle multiculti-films als Rabat in een ingezonden brief sneerde: “Met zijn vertrek bewijst Van Heijningen de Nederlandse film een grote dienst”. Een mooi voorbeeld van een sigaar uit eigen doos.

Y – Yolo!

Een duidelijk thema dit jaar in film was de losgeslagen jeugd. Onder het motto You Only Live Once! bezetten een groep Franse jongeren een warenhuis in Parijs (Nocturama), trok een groep moderne hippies met een busje door conservatieve Trump-staten (American Honey) en zette een vegetarische studente haar tanden in het been van een kamergenoot (Raw). Rode draad: waarom ze het allemaal doen, is volstrekt onduidelijk.  Al is dat op zich misschien ook een statement.

Z – Zwartmaken

Dat zwarte mensen in de Verenigde Staten vaak nog steeds als tweederangs burgers worden behandeld, is wel duidelijk geworden in Trumpland, dat voornamelijk wordt bevolkt door oude witte conservatieve mannen. Maar er is een sterke tegenbeweging in opmars, ook in Hollywood. Al liggen onoprechtheid of verkeerde bedoelingen wel op de loer. Tegenover filmpareltjes als Moonlight en Hidden Figures zitten ook miskleunen als Detroit waar met een witte blik de geschiedenis van rassenrellen wordt herschreven. Of het tenenkrommende Suburbicon waar onder regie van Mr. Nespresso George Clooney rassenhaat als iets om te lachen wordt gepresenteerd. Blijkbaar valt zwarte koffie meer in de smaak dan zwarte mensen.

Verschenen in HP/De Tijd: https://www.hpdetijd.nl/2017-12-26/we-presenteren-u-het-grote-film-abc-van-2017/