‘The Fall of the American Empire’: een gortdroge politieke aanklacht

Geef een film als titel The Fall of the American Empire en je moet meteen denken aan een activistisch links pamflet, een staatsproductie uit Rusland of Noord-Korea, of een boodschap die is ontsnapt uit een trollenfabriek. Niets is minder waar. The Fall of the American Empire is een intellectueel bedoelde aanklacht van de Canadese filmmaker Denis Arcand die vanaf vandaag in de Nederlandse bioscopen draait.Gepubliceerd op:30/05 | 2019 Geplaatst in de volgende categorieën:

In 1986 maakte Arcand al The Decline of the American Empire, wat je als een soort voorspel van zijn nieuwe film kan zien. “The US is going to hell“, zo analyseerde Arcand in een recent interview zijn buurland. De vraag is of The Fall of the American Empire niet even plat is als het kapitalistische systeem dat de film zo fel bekritiseert.

Het uitgangspunt voor The Fall of the American Empire is een – op waarheid gebaseerde – roofoverval op een winkel in de Canadese stad Montréal waarbij de daders om het leven kwamen. Arcand heeft voor het filmscenario dit nieuwsfeit vermengd met zijn eigen anti-kapitalistische en anti-establishment denkbeelden. Zo gaat de film na een conventioneel thrillerachtig begin ineens een filosofische richting op.

De overval is slechts een aanleiding om de hoofdrolspeler, een Canadese in filosofie afgestudeerde intellectueel die bij gebrek aan beter werk als koerier zijn geld verdient, voor een dilemma te stellen: eigen rechter spelen, of niet? De man, Pierre-Paul, weet namelijk door stom toeval de daders uit te schakelen en de miljoenenbuit van de overval in zijn koeriersbusje achterover te drukken. Bij de politie melden is geen optie, als onderdeel van ‘het systeem’ zijn ook zij niet te vertrouwen. Geld is per definitie vuil en besmet, dus daar kun je maar beter zelf de revolutie mee financieren dan het teruggeven aan een gecorrumpeerd overheidsinstituut. Er ontstaat zo een kat-en-muisspel tussen de intellectuele koerier en de politie die op cartooneske wijze telkens te laat doorheeft waar Pierre-Paul mee bezig is.

Geld is een machtsmiddel, dat in handen van immorele mensen een samenleving kan verwoesten. Dat is de boodschap die Arcand er gedurende de ruim twee uur van de film er bij de kijker in wil rammen. We zien de onderkant van de samenleving voorbij paraderen: daklozen in gaarkeukens, opgejaagde illegalen en ongewenste buitenlanders. Dit alles wordt door Arcand afgezet tegen de enorme rijkdom van de ‘happy few’.

“Als je in niets meer gelooft, geloof je altijd nog wel in geld,” aldus Arcand. Niet voor niets wilde hij de film eerst de cynische titel The Triumph of Money geven, maar kwam daar later toch van terug. Geld in handen van goede mensen – zoals de hoofdpersoon in de film – is namelijk wel oké. Als je een beetje moreel gevoel hebt, dan geeft je immers alles aan mensen die niets hebben. Zo maakt de Robin Hood-achtige hoofdpersoon graag gebruik van de kennis van ondernemers die weten hoe je geld moet witwassen en de belastingdienst om de tuin kunnen leiden. Alles om het kapitalisme te ondermijnen. Alles voor de klassenstrijd!

Maar waar geëngageerde regisseurs als Ken Loach en de gebroeders Dardenne in hun films door een genuanceerde aanpak en met personages die empathie oproepen wél weten te overtuigen, daar slaat Arcand de plank volledig mis. Niet het beeld van een onafwendbaar verval van een kapitalistisch systeem blijft hangen. Nee, het is het morele failliet van een groep mensen die zich intellectueel superieur wanen, dat na de eindcredits door je hoofd heen blijft spoken.

Arcand verwerkte in zijn eerdere films ook politieke statements, maar dat gebeurde vaak met humor en een vleug absurdisme. The Fall of the American Empire is een gortdroge politieke aanklacht geworden, met een hoofdpersoon die vooral onuitstaanbaar is in zijn superioriteitsgevoel. Je moet wel een verstokte marxist zijn wil je gesterkt uit deze film komen. De rest zag twee uur lang naar een quasi-intellectueel personage dat al neerkijkend op de ‘domme massa’ zijn eigen ego aan het strelen is. Tenzij de film één grote grap is. Maar daar zal uw filmredacteur wel niet slim genoeg voor zijn.

The Fall of the American Empire draait vanaf 30 mei in een groot aantal Nederlandse filmtheaters.

Verschenen in HP/De Tijd: https://www.hpdetijd.nl/2019-05-30/the-fall-of-the-american-empire-een-gortdroge-politieke-aanklacht/