‘The King’ legt het verval van Amerika pijnlijk bloot

De Amerikaanse rock ‘n’ roll koning Elvis Presley was bij zijn leven al een legende. Maar ‘The King’ kreeg pas echt mythische vormen na zijn dood in 1977. Na talloze films over zijn leven komt er deze week een curieuze documentaire uit over de zonnekoning van de muziek. Niet om zijn leven voor de duizendste keer te vertellen, maar om de neergang van het eens zo machtige Amerika te laten zien. Elvis ‘The King’ Presley is zo een treurig symbool voor een land waar de zwarte cultuur nog altijd een speelbal is van een witte elite.

Het moet één van de duurste aankopen voor een documentaire ooit zijn: de 1963 Rolls-Royce Phantom V die de filmmaatschappij voor 400.000 dollar speciaal voor de documentaire The Kingeen paar jaar geleden op de kop wist te tikken. De auto zelf is niet veel meer waard, maar het feit dat dit Britse luxe bakbeest ooit van Elvis zelf is geweest en hierdoor zeer gewild is, zorgt voor dit astronomische bedrag. De bolide heeft dan ook een hoofdrol in de film, al staat hij voor zo’n dure auto wel erg vaak met pech langs de weg.

De opzet van The King is heel simpel. Filmmaker Eugene Jarecki rijdt in de met camera’s volgehangen Rolls-Royce samen met wat muzikanten en acteurs als Alec Baldwin en Ashton Kutcher op de achterbank langs alle belangrijke plaatsen waar Elvis heeft gewoond of opgetreden, om vervolgens iets te zeggen over hoe Amerika er nu voor staat. Zo is Elvis’ geboortehuis in een nette blanke wijk een goed bezocht museum geworden, al kan de fulltime rondleidster er niet van rondkomen. Bingo, het eerste probleem van de Amerikaanse middenklasse. Bij het volgende huis in een overwegend zwarte wijk, waar Elvis woonde toen zijn vader in de gevangenis zat, is geen bordje of museum te bekennen. Dan wordt meteen duidelijk dat de Elvis mythe vooral een blank verhaal is. Elvis zong dan wel over zwarte achterbuurten (In The Ghetto), maar vooral als romantisch idee voor zijn overwegend blanke fans.

Elvis speelbal van zijn manager

Elvis was én is nog altijd een splijtzwam tussen wit en zwart Amerika, zoveel wordt duidelijk in The King. Vooral als de scherpe meningen van de CNN-commentator Van Jones en rapper Chuck D (beiden zwart) en bedenker van de tv-serie The Wire David Simon (wit) over het belang van Elvis voor de Amerikaanse cultuur door elkaar worden gemonteerd, krijgt de documentaire vleugels. Want was Elvis niet vooral een symbool van wit Amerika, die de ‘negro music’ gebruikte om zichzelf te verkopen aan een wit land en een witte cultuur? Jarecki maakt in The King duidelijk dat Elvis als speelbal in de handen van zijn manager weinig zelf kon beslissen. Vooral acteur Ashton Kutcher geeft vanaf de achterbank van de Rolls-Royce een nihilistisch beeld over hoe het is om in Amerika een ster te zijn. Je bent als ‘merknaam’ onderdeel van een commercieel verhaal, zo zegt Kutcher, juist als hij wordt toegeschreeuwd vanuit een bus tijdens een middag Hollywood-aapjes kijken.

Jarecki laat prachtig archiefmateriaal van een haast nostalgisch Amerika in zwart-wit zien. Maar The King is niet zozeer een nostalgische Elvistrip. Het geeft vooral een somber beeld van het Amerika anno 2018, verslaafd aan beroemdheden en geld. Jarecki laat zien hoe de democratische idealen zijn ingeruild voor het grote lobbygeld en de machtshonger van een kleine elite, met amusement als het belangrijkste exportproduct. Ook Elvis was een marketingmiddel, net als Kutcher nu.

Het is misschien makkelijk om de neergang van Elvis gelijk te stellen met een cynische blik op het verval van het huidige Amerika. Jarecki is de eerste om dit toe te geven. Maar na het zien van de film kun je de vergelijking maar moeilijk loslaten. Ook de VS is zwaar verslaafd aan drugs, geld en roem – net als Elvis in zijn nadagen. Het is een vorm van zelfdestructie die uiteindelijk leidt tot een existentiële leegte. Dat is de sombere boodschap van The King.

The American dream is dead,” zei Donald Trump in 2015 toen hij bekendmaakte president te willen worden. Jarecki stelt in The King dat het maar de vraag is of deze droom ooit heeft bestaan. En als de droom er al was, is deze voor veel Amerikanen veranderd in een nachtmerrie. Maar de mythe leeft voort, sterker dan ooit. Kijk naar het selectief vertelde verhaal van Elvis, of naar de eigen wereld vol leugens van Trump. Filmmaker Jarecki constateert dat Elvis is opgeslokt door de Amerikaanse mythevorming. Je zou cynisch kunnen zeggen dat de rest van de wereld daar nu ook in is meegezogen. Geen enkel ander land neemt zo’n prominente plek in onze politiek, media en populaire cultuur in als de VS. Gelukkig heeft Amerika ook formidabele filmmakers als Eugene Jarecki voortgebracht.

Origineel: https://www.hpdetijd.nl/2018-11-08/the-king/