Sorry We Missed You, de nieuwste film van levende legende Ken Loach, verschijnt donderdag; over de uitbuiting van pakketbezorgers. We mogen de film beschouwen als zijn campagnemateriaal in de verkiezingstijd van het Verenigd Koninkrijk, vertelt hij in een interview met HP/De Tijd.
De Britse filmmaker Ken Loach is een levende filmlegende. De afgelopen vijftig jaar heeft hij tientallen films gemaakt over de schaduwkanten van het kapitalisme en de klassensamenleving in zijn eigen land. In zijn nieuwste film Sorry We Missed You richt hij zijn pijlen op de harde gevolgen van internetbedrijven als Amazon en Alibaba, waar pakketbezorgers gedwongen worden om als zzp’er tegen een afbraakloon en zonder verzekeringen en vakantiedagen zichzelf en hun gezin de vernieling in te werken. De filmtitel slaat dus niet alleen op het briefje dat klanten in de bus krijgen als ze niet thuis zijn, maar hekelt ook de ontwrichtende gevolgen van de interneteconomie.
HP/De Tijd sprak Ken Loach vorige week in een chique hotel in Amsterdam, waar de inmiddels 83-jaar oude regisseur bijna niet om een verstevigend kussentje voor zijn stoel durfde te vragen. Als je naar zijn bedachtzame manier van antwoorden luistert, zou je niet denken dat je met een overtuigd Marxist te maken hebt. Toch voel je continu een vuur naar boven komen over sociaal onrecht, machtsbeluste politici en een doorgeschoten marktdenken.
Uw laatste films geven een donkere en sombere blik op de hedendaagse westerse samenleving. Hoe is het om toch met optimisme deze films te maken?
“Het is niet zozeer een sombere blik, maar een realistische. Het gaat om het leven van miljoenen mensen die 12 uur per dag moeten werken, in de schulden raken en nog maar net kunnen overleven. Het wordt niet altijd gezien, maar het is gewoon de realiteit. Mijn motivatie komt juist doordat ik de verhalen kan vertellen van mensen die er elke dag mee worstelen.”
Hoe is het idee voor deze film – de uitbuiting van pakketbezorgers die gedwongen zzp’er zijn – ontstaan?
“Tijdens de voorbereiding voor mijn vorige film, I Daniel Blake, kwamen we vaak in voedselbanken. Veel mensen die daar eten kregen, hadden gewoon werk. Dat riep bij mij de vraag op waarom mensen met een baan niet hun gezin konden onderhouden. Natuurlijk wist ik het wel, maar om het zo van dichtbij te zien, was een eyeopener. Tot Thatcher aan de macht kwam, had iedereen een achturige werkdag en hoefde je niet bang te zijn om zomaar te worden ontslagen, tenzij je iets heel stoms had gedaan. Maar sinds veertig jaar gaat het bedrijven vooral om concurrentie en lagere arbeidskosten. Er werden manieren gevonden om mensen geen vakantie hoeven geven of bij ziekte niet uit te hoeven betalen. Alle verantwoordelijkheden – verzekering, werkvervoer, enzovoort – zijn bij de werknemers neergelegd, terwijl het loon laag bleef.”
‘De scène waarin een bezorger moet plassen in een plastic fles omdat er geen tijd is om een toilet op te zoeken, is uit het leven gegrepen.’
“Paul (Laverty, Loach’ vaste scenarioschrijver, NvdB.) heeft het meeste voorbereidingswerk gedaan. Veel chauffeurs wilden niet met hem praten, omdat ze bang waren hun werk te verliezen. Toch is hij met een aantal bezorgers een dag op pad geweest. De boterhammen die ze als lunch bij zich hadden, lagen aan het eind van hun 12-urige shift nog steeds onuitgepakt in het busje. Paul zag vooral veel grauwe gezichten als ze ’s avonds laat klaar waren, om er voor dag en dauw weer uit te moeten. Hun bestelbus hebben ze op afbetaling, zodat ze wel door moeten blijven werken, als in een tredmolen. De scène in de film waarin een bezorger moet plassen in een plastic fles omdat er geen tijd is om een toilet op te zoeken, is uit het leven gegrepen. Het paradoxale is dat de stress pas zichtbaar wordt als je weer thuis bent, en niet tijdens het werk. De vermoeidheid en het gebrek aan goed eten wordt zo afgereageerd op hun gezin. In de film worden zo de twee kinderen het slachtoffer van de situatie van hun vader Ricky. Zo wordt een goed functionerend gezin door de omstandigheden ineens een drama.”
Hoe intens was het draaien van Sorry We Missed You?
“Het moeilijkste was eigenlijk nog het vinden van de goede acteurs die als gezin ook goed bij elkaar pasten. Dan ben je er bijna helemaal. Net als in mijn vorige films draaide ik ook nu weer alles in chronologische volgorde, en vertelde ik de acteurs pas vlak voor het draaien van elke scène over verrassingen in de plot. Zo probeerde ik de spanning en onzekerheid zo voelbaar mogelijk te maken.”
Wordt met uw imposante oeuvre het maken van films steeds gemakkelijker?
“Films maken zou het makkelijkst van de hele wereld moeten zijn. Als films maken moeilijk is, dan doe je meestal iets verkeerd. Het is te vergelijken met het maken van een geul waar het water doorheen moet lopen. Alles draait om de voorbereiding. Als die goed is, dan gaat de rest vanzelf. Je zegt niet tegen een acteur: ‘Ga daar staan!’ Maar je vraagt aan hem: ‘Waar zou je nu gaan zitten?’ Hij zal dan de plek kiezen waar ik met precisie een mooi uitgelichte stoel heb neergezet.”
Als mensen u een activistische of zelfs militante filmmaker noemen, beschouwt u dat als een geuzentitel?
“Het kan vervelend zijn als het publiek met een vooringenomen beeld de film ingaat. Terwijl ik hoop dat mensen juist met een onbevooroordeelde blik gaan kijken en hun oordeel vellen op basis van wat ze zien. Als je vooraf al denkt aan een gebalde linkse vuist, dan is dat niet goed.”
Hoe voorkomt u bij uzelf een tunnelvisie?
“Dat weet ik niet,” zegt Loach aarzelend. “Je kunt niet je eigen moraal en vooroordelen ontkennen. Maar je MOET voor jezelf de grootste criticus zijn, ook om jezelf te kunnen verrassen. Daarom hou ik ook zo van voetbal, omdat je vaak niet weet hoe een wedstrijd afloopt. Van de meeste films weet ik wel hoe ze eindigen. De verhalen die ik verfilm moeten voor mij dan ook uit het echte leven komen.”
‘De meeste films die worden uitgebracht zijn commerciële Amerikaanse producties; daar ben ik totaal niet in geïnteresseerd.’
Voelt u zich daarom als filmmaker ook alleen staan?
“De meeste films die worden uitgebracht zijn commerciële Amerikaanse producties. En daar ben ik totaal niet in geïnteresseerd. Ze hebben ook niets te melden. Het echte materiaal komt van de straat. Films die om ‘cinema’ draaien geven het medium een slechte naam. Een film moet de camera op het echte leven zetten, en niet op zichzelf. Het verhaal en de personages zijn het belangrijkst. Wil ik ze leren kennen en raakt hun leven ons als kijker?”
Was het dan niet veel logischer om meer documentaires te maken?
Ik heb er een paar gemaakt, maar met fictie kun je veel dieper in het karakter van je personages gaan.”
Het is nu ruim vijftig jaar geleden dat u doorbrak met uw film Kes. Hoe kijkt u terug op alles wat u sinds die tijd gemaakt heeft?
“Het is een groot deel van de tijd vooral een strijd geweest tegen alles wat er sinds Thatcher in het Verenigd Koninkrijk is gebeurd. Haar kwaadaardige invloed heeft de politiek in het algemeen en de Labour partij in het bijzonder veel schade toegebracht. Het heeft een oorlogsmisdadiger als Tony Blair opgeleverd die honderdduizenden doden op zijn naam heeft staan. Ik heb films willen maken als wapen hiertegen. En ook om te laten zien hoe bepalend momenten uit de geschiedenis voor nu zijn geweest, bijvoorbeeld hoe de Ierse onafhankelijkheidsstrijd de Britse heersende elite heeft versterkt.”
Heeft u nooit willen vertrekken uit het Verenigd Koninkrijk, na alle ellende die u net beschrijft?
“Nee, dat heb ik nooit overwogen. Je eigen omgeving begrijpt je toch het beste. In een ander land heb je nooit hetzelfde gevoel en instinct voor wat er allemaal speelt. En er is zeker ook veel positiefs te melden. Er is genoeg waar ik blij van word.”
Wordt u ook zo blij van de Britse politiek anno nu?
We zijn nu op een cruciaal moment aanbeland. Dat wordt natuurlijk vaker gezegd, maar de komende verkiezingen kan de Britse samenleving echt fundamenteel veranderen als Labour onder leiding van Jeremy Corbyn een meerderheid krijgt. Dan moet hij wel de steun krijgen van zijn eigen parlementariërs. Binnen de partij is Corbyn erg populair, maar de meeste Labour MP’s komen nog uit de tijd van Tony Blair. En dat is gewoon een rechts groepje.” Loach lacht er als een boer met kiespijn bij.
‘Beschouw de film als mijn campagnemateriaal in verkiezingstijd.’
Hoe fundamenteel kan Labour het land veranderen?
“Veel voorzieningen kunnen weer in publieke handen komen, en zaken als de klimaat- en huizencrisis kunnen veel beter worden aangepakt. Boris Johnson staat hierin met zijn steun voor grote bedrijven aan de extreem-rechtse kant.”
Wat voor brexit-advies zou u Corbyn en Labour meegeven?
“Er zijn overal problemen natuurlijk, maar ik zou hem aanraden om in de EU te blijven en het vanuit daar proberen te hervormen. Maar het land is nu in een koorts om de EU te verlaten. Er moet dus nu een alternatief komen tegen het verdrag van Boris Johnson dat ons land feitelijk uitlevert aan de Amerikanen. Je kan hooguit besluiten om de EU te verlaten met een verdrag dat het VK zo dicht mogelijk aan de EU bindt. Maar hoe je precies de EU zou moeten veranderen van een vrije markteconomie in een meer planmatige economie, dat weet ik oprecht niet.”
Ziet u in de verkiezingscampagne nog een rol voor uzelf weggelegd?
“Je doet wat je kan, als bescheiden filmmaker. Ik wil vooral mijn nieuwe film op zoveel mogelijk plekken vertonen, vooral in gebieden waar Labour moet winnen. Beschouw het als mijn campagnemateriaal in verkiezingstijd”, eindigt Loach met een glimlach.
Sorry We Missed You draait vanaf 14 november in filmtheaters in heel Nederland.